Kalça eklemini oluşturan kemikler arasındaki doğuştan gelişimsel “kalça displazisi” adı verilir. Kemikler arasındaki basit bir uyumsuzluktan, kalça çıkığının olduğu en ileri safhaya kadar görülen tüm sorunlar, gelişimsel kalça displazisi yani kısa adı ile GKD kapsamına girer.
Önceki yıllarda doğumsal kalça çıkığı olarak tanımlanan bu durum, 1980’lerde yapılan araştırmalar sonucunda çocuklarda sadece kalça çıkığı görülmediği, büyük bir kısmında kalçadaki eklemin uyumsuzluğundan kaynaklanan sorunların da ortaya çıktığının saptanmasıyla daha geniş bir tanım olan “gelişimsel kalça displazisi” (GKD) adını almıştır.
Gelişimsel Kalça Displazisi Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
Gelişimsel kalça displazisi oluşumunda bazı risk faktörleri vardır. Normal doğum sırasında bebeğin ters gelişi (makat geliş), çoğul gebelikler, amniyon sıvısının azlığı ya da fazlalığı ile ilgili sorunlar, ilk doğum, çocuğun anne rahmindeki pozisyonu gibi durumlar GKD riskini artıran durumlardır. Öte yandan kız çocukları bağları daha esnek olduğu için gelişimsel kalça displazisine erkek çocuklarına oranla daha yatkındırlar.
Doğuma bağlı risklerin yanı sıra doğum sonrası yapılan bazı yanlış uygulamalar da gelişimsel kalça displazisi riskini artırabilir. Bunların başında da bebeği geleneksel yöntemlerle kundaklamak gelir. Yapılan araştırmalarda kundaklamanın gelişimsel kalça displazisini ciddi anlamda artırdığı görülmüştür.
Geleneksel kundaklamada bebeğin bacakları dümdüz birbirine yapışık şekilde hareket etmesine izin vermeden sarılır. Oysa kalçanın doğal gelişiminin sağlanması için bacakların serbest bırakılması gerekir. Günümüzde geleneksel kundaklama gibi olmayan bebeği sadece gövdeden saran, bacakları serbest bırakan taşıma, sarma yöntemleri de vardır. Bunlar geleneksel kundaklamadan farklıdır, çünkü bacakları serbest bırakır.
Gelişimsel Kalça Displazisi (GKD) Tedavi Yöntemleri
Gelişimsel kalça displazisi tedavisinde öncelikli amacımız tedaviyi pavlik bandaj veya tubingen ortezi gibi özel cihazlarla gerçekleştirmektir. Bu cihazlar, alçıya göre daha kolay bir uygulamadır ve başarı oranı da yüksektir.
Gelişimsel kalça displazisi tanısı altı aydan önce konulabilen çocuklarda Pavlik bandajı çözüm olurken, altı aydan sonra fark edildiğinde veya tedavi başarısız olduğunda; kalça çıkık değilse sadece alçılama, kalça çıkıksa önce kapalı yöntemle yerine oturtup daha sonra alçılama yapılır. Alçı uygulaması Pavlik bandajına göre daha zahmetli bir uygulamadır. Çocuk büyüdüğü için uygulamadan bir buçuk ay sonra yenisi ile değiştirilmelidir.
Kalçadaki sorun daha da geç fark edildiğinde ise, bir yaşından sonra kapalı oturtma faydalı olmayabilir. Bu durumda açık olarak yerine oturtmak gerekir. Küçük bir kesiden ekleme ulaşılır eklemin içindeki yapılar temizlenip kalça yerine oturtulur ve sonrasında yine alçıya alınır.
Sorun çok geç fark edildi ya da tedaviden hiç fayda görülmediyse 3-4 yaşından sonra kemik düzeltme ameliyatlarına karar verilir. Bu durum da bize göstermektedir ki tanı ne kadar erken konursa tedavi şekli de o derece zahmetsiz ve başarı oranı da yüksek olacaktır. Bu yüzden aileler her ne kadar kendileri için rahatsız edici de olsa özel cihazlama yontemleri (pavlik bandaj, tubingen ortezi vs) yarıda kesmemeli, sonraki aşamaların son derece sıkıntılı olabileceğini unutmamalıdır.
Gelişimsel Kalça Displazisi Tedavi Süreci ve Takibi
Gelişimsel kalça displazisinda uygulanantedavisinde çocuğun bu bandajı 24 saat takması ve bir sonraki doktor kontrolüne kadar çıkarmaması gerekir. Bandaj takılı iken bacaklardaki giysiyi ve bezini değiştirmekte sorun yaşanmaz ancak bandaj engel olduğundan üstteki kıyafet değiştirilemez.
Bebek kalça ultrasonu için getirildiğinde, bandaj doktorun kontrolünde çıkartılıp bebeğin üstü değiştirilebilir. Bebeğin üstünün çok kirlendiği ve mutlaka değiştirilmesi gereken durumlarda aileye ne yapması gerektiği anlatılır. Ancak mecbur kalmadıkça kontrol sırasında doktorun çıkarması daha doğrudur.
Hem bandajın bebek üzerindeki görüntüsü hem de üstünün değiştirilememesi bazı aileler için sıkıntı yaratır ve bandajı çıkararak tedaviyi yarıda bırakabilirler. Bu son derece yanlış bir davranıştır çünkü sorunun artmasına ve ileride daha zor tedavilerin uygulanmak zorunda kalınmasına sebebiyet verir.
Bandaj tedavisi sırasında üç hafta ara ile ultrasonla kontrol yapılır. Bandajın 6 – 8 aya kadar kalması gerekebilir. Ancak sorun ileri derecede değilse 2-3 aylık bir süreçte de etkisi görülebilir.
GKD Tedavisinde Ailelerin Rolü ve Destekleyici Önlemler
Gelişimsel kalça displazisi tedavisinde ailelerin tüm tedavi süreci boyunca doktor tarafından verilen önerileri ve dikkat edilmesi gereken konuları özenle takip etmesi gerekir. Özellikle bandajın doktor kontrolü dışında çıkarılmaması konusuna dikkat edilmelidir. Tedavi sürecinde doktor tarafından verilen önerilerin doğru bir şekilde uygulanması tedavinin başarı oranını yükseltmektedir.
Gelişimsel Kalça Tedavisi Hakkında Sık Sorulan Sorular
Bebek doğduğunda çocuk doktorları tarafından yapılan ilk muayenede kalçaya da bakılır. Bu sırada eğer çıkık fark edilirse hemen tedaviye alınır. Ayrıca bacaklar arasında boy farkı, bebeğin uyluk kısımlarındaki cilt katlarında asimetri varlığı kalça çıkığı şüphesi uyandırmalıdır. Bunun dışında doğum sonrası 4-6 hafta arasında mutlaka yapılması önerilen kalça ultrasonu olası bir sorunun saptanması açısından son derece önemlidir. Bu haftalarda ultrason yapılamayan çocuklara eğer 6 aydan büyükse ultrason yerine röntgen ile tarama yapılır. Unutulmamalıdır ki kalçadaki sorun ne kadar erken teşhis edilirse tedavi de o derece kolay olur.
Öncelikle bilinmelidir ki, gelişimsel kalça displazisi her zaman çok belirgin belirtiler göstermeyebilir. Kimi çocukta belirtilerin ortaya çıkması yaşının ilerlemesi ile oluşur ve bu durumda tanı konulması da geciktiği için tedavi süreci çok daha zor olur. Özellikle doğumdan hemen sonra çocuk doktoru tarafından yapılan muayene ve doğum sonrası 4-6 hafta aralığında yapılan kalça ultrasonu büyük önem taşır. Bu kontrollerin haricinde; - Bebeğinizin altını değiştirirken bacaklarını açmakta zorlanıyorsanız, - Bebeğiniz sürekli olarak dizleri bükük duruyorsa, - Bebeğinizin bacak boyları arasında fark varsa ve kalça hareketlerinde asimetri fark ediyorsanız mutlaka bir çocuk ortopedi doktoruna başvurmanızı öneriyoruz.
Palvik bandaj ve Tubingen ortezi, gelişimsel kalça displazisi tedavisinde sıkça uyguladığımız ve çok başarılı sonuçlar elde ettiğimiz bir tedavi yöntemidir. Çocuk ortopedi uzmanı tarafından uygulanan palvik bandaj ve tubingen ortezi çocuğun duruma göre değişmekle birlikte 6 ile 8 aya kadar kalabilir. Tüm tedavi süreci boyunca kalçanın durumunu takip edebilmek adına 3 hafta aralıklar ile kalça ultrasonu yapılır.
Tedavi tamamlandıktan sonra, çocuklar belirli aralıklarla doktorları tarafından değerlendirilmelidir. Bu kontrollerde genellikle fiziksel muayene yapılır ve röntgen veya ultrason gibi görüntüleme yöntemleri kullanılabilir. Doktor, çocuğun kalça eklemi ve kemiklerinin normal gelişimini izler, eklem stabilitesini değerlendirir ve varsa herhangi bir rekürren kalça çıkığını veya diğer komplikasyonları tespit eder. Çocuğunuzun gelişimsel kalça displazisi tedavi edildikten sonra düzenli takip kontrolleri yapılması için doktorunuzun önerilerine uymak önemlidir. Bu kontroller, çocuğunuzun sağlıklı bir şekilde büyümesini ve gelişmesini sağlamak için gereklidir.
Kundaklama alışkanlığı gelişimsel kalça displazisi gelişiminde çok önemli bir faktördür. Her yıl binlerce çocuğun kalça problemlerinin ortaya çıkmasında kundağın olumsuz rolü kesin olarak bilinmektedir. Özellikle emzirme sırasında bebeklerin bacakları bitiştirilerek tutulmamalıdır. Aynen kundak uygulaması gibi yanlış bir tutma şeklidir, kalça gelişimini olumsuz yönde etkiler. Bebekler kesinlikle kundak yapılmamalıdır. Bezler göbek hizasının üstünden bağlanmalıdır. Geniş, bol, rahat giysiler giydirilmelidir.
Bu uygulamaların GKD tedavisinde yeri yoktur.